Złość jako emocja adaptacyjna: Pozytywne funkcje często niedocenianej emocji

Złość to jedna z najbardziej niechcianych i stygmatyzowanych emocji. W kulturze zachodniej – a szczególnie w polskim kontekście – często słyszymy, że „złościć się nie wypada”, że złość jest „negatywna”, „niekontrolowana” lub „destrukcyjna”. Takie przekonania prowadzą do jej tłumienia, wypierania lub traktowania jako coś, co należy „opanować” i „pozbyć się tego jak najszybciej”.

Tymczasem złość, podobnie jak każda emocja, pełni ważne funkcje adaptacyjne – informuje, mobilizuje i pomaga nam przetrwać w świecie społecznym i emocjonalnym. W tym artykule przyjrzymy się, dlaczego złość nie tylko nie jest „zła”, ale wręcz bywa niezastąpiona w ochronie naszej psychicznej integralności.

Czym jest złość?

Złość to pierwotna, silna emocja, która pojawia się w sytuacjach:

• naruszenia naszych granic,

• niesprawiedliwości,

• zagrożenia,

• przeszkody w realizacji ważnych potrzeb.

Ma charakter energizujący – zwiększa ciśnienie krwi, pobudza mięśnie, mobilizuje ciało do działania. Biologicznie przygotowuje nas do walki lub obrony.

Ale jej funkcje nie kończą się na fizjologii.

Oglądaliście film/ bajkową opowieść o emocjach w Głowie się nie mieści 2?

Przyjrzyjmy się jakie inne funkcje może pełnić filmowy bohater Gniewek..

1. Ochrona granic psychicznych i fizycznych

Złość to emocja sygnalizująca: „coś przekroczyło moje granice”. Może chodzić o naruszenie fizyczne, psychiczne, emocjonalne lub moralne. Uświadamia nam, że zaszło coś sprzecznego z naszym systemem wartości.

„Złość to emocja graniczna – pojawia się tam, gdzie kończysz się Ty, a zaczyna świat.”— dr Elżbieta Zdankiewicz-Ścigała

Jeśli reagujemy złością na czyjeś zachowanie, to często znaczy, że coś było dla nas ważne – np. szacunek, autonomia, bezpieczeństwo.

2. Motywacja do zmiany i działania

Złość uruchamia energię do działania. Zwiększa naszą aktywność, pomaga wyjść ze stanu bierności, daje impuls do reakcji w obliczu niesprawiedliwości lub zagrożenia.

Z badań wynika, że osoby doświadczające złości są bardziej skłonne do podjęcia działań naprawczych – czy to w relacjach, czy w sferze społecznej (Lerner & Tiedens, 2006).

3. Wzmacnianie poczucia tożsamości i sprawczości

Wyrażając złość w sposób konstruktywny, wzmacniamy swoje JA. Mówimy sobie i innym: „mam prawo do tej emocji, do granic, do sprzeciwu”. Osoby, które potrafią rozpoznać i wyrazić złość, czują większą sprawczość i autonomię.

Z kolei chroniczne tłumienie złości może prowadzić do:

• somatyzacji (np. napięcia mięśniowe, bóle głowy),

• depresji,

• pasywności i utraty tożsamości.

4. Złość jako narzędzie komunikacyjne

Złość komunikuje innym: „coś mi nie pasuje, coś mnie rani”. W relacjach może być sygnałem ostrzegawczym – pokazującym, że sytuacja wymaga zmiany lub renegocjacji.

W modelu Porozumienia bez Przemocy (NVC) złość to nie atak, ale wiadomość/ Sygnał o niezaspokojonej potrzebie.

5. Zwiększenie koncentracji i skuteczności działania

Złość, mimo że często kojarzona z „zamgleniem umysłu”, może zwiększać:

• koncentrację,

• determinację,

• odporność na stres.

Badania pokazują, że w odpowiednich dawkach złość zwiększa poczucie kontroli nad sytuacją i skuteczność w realizacji celów (Litvak et al., 2010; Keltner & Gross, 1999).

6. Złość jako emocja społeczna

Złość to nie tylko indywidualna emocja – ma też społeczny wymiar. Może być reakcją na:

• łamanie zasad,

• niesprawiedliwość społeczną,

• przemoc strukturalną.

W tym sensie złość reguluje normy społeczne, a nawet integruje ludzi – np. podczas protestów lub wspólnego działania w obronie wartości.

7. Złość w psychoterapii – droga do prawdziwego JA

W psychoterapii złość uznawana jest za kluczową emocję, szczególnie w pracy z:

• traumą,

• depresją,

• schematami uległości,

• problemami z wyrażaniem emocji.

Psychoterapia schematów czy Gestalt pracują z tzw. zdrową agresją – złością, która nie rani, ale chroni i wzmacnia. Jej ekspresja prowadzi często do kontaktu z innymi emocjami – lękiem, smutkiem, wstydem – które leżą pod powierzchnią.

Zdjęcie Gerda Altmanna z Pixabay

8. Złość jako strażnik marzeń

Wśród funkcji złości rzadko mówi się o jej związku z pragnieniami i marzeniami. A przecież złość bardzo często pojawia się tam, gdzie coś ważnego dla nas zostało naruszone, zignorowane albo odebrane – nie tylko w sensie fizycznym, ale też symbolicznie: kiedy ktoś podważa nasze aspiracje, ogranicza rozwój, nie wierzy w nasz potencjał... Złość w tym ujęciu działa jak wewnętrzny alarm: coś oddala nas od kierunku, który był dla nas ważny. To może być niespełniona ambicja, utracony cel, niewypowiedziane potrzeby, zepchnięta na bok pasja. Złość przychodzi wtedy, gdy coś lub ktoś – czasem my sami – oddalamy się od życia, którego chcieliśmy.

W pracy terapeutycznej taki moment bywa przełomowy. Uświadomiona złość może:

• przypomnieć o zapomnianych wartościach i celach,

• zmotywować do odzyskania wpływu nad swoim życiem,

• pomóc wyjść z roli biernego obserwatora własnej historii.

To dlatego lubię myśleć o złości jako o „strażniku marzeń” – emocji, która pojawia się, gdy coś zagraża naszej autentyczności, rozwojowi lub tożsamości.

Dlaczego złość nam się opłacała?

Złość ewolucyjnie pełniła funkcję obrony terytorium, zasobów i pozycji społecznej. Osoby, które potrafiły zareagować gniewem na zagrożenie, miały większe szanse na przeżycie, obronę młodych, uzyskanie statusu w grupie.

Do dziś złość spełnia te same funkcje – choć środowisko się zmieniło, nasz układ limbiczny nadal działa według dawnych zasad.

Podsumowanie

Złość to emocja niezbędna do zdrowego funkcjonowania psychicznego. Jej zadaniem nie jest niszczyć – lecz chronić, motywować, informować i uzdrawiać. Problem nie tkwi w samej emocji, lecz w sposobie jej wyrażania. Konstruktywne, świadome przeżywanie i komunikowanie złości może być potężnym narzędziem rozwoju osobistego i relacyjnego.

Złość nie jest naszym wrogiem. Jest wewnętrznym strażnikiem, który czasem krzyczy, gdy długo był ignorowany.

Autor: Kamila Stefanik

Literatura i źródła:

• Lerner, J. S., & Tiedens, L. Z. (2006). Portrait of the angry decision maker: How appraisal tendencies shape anger’s influence on cognition. Journal of Behavioral Decision Making.

• Litvak, P. M., et al. (2010). Fuel in the fire: Emotion regulation and anger. Emotion.

• Zdankiewicz-Ścigała, E., Gutral, J. (2020). Złość – ważna i potrzebna emocja. SWPS.

• Zemojtel-Piotrowska, M. (2014). Kiedy złość motywuje? Społeczne funkcje wyrażania złości.

• Gross, J. J. (2002). Emotion regulation: Affective, cognitive, and social consequences.